نانومواد، دارای ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی منحصر به فردی هستند که باعث کاربرد گستره آن‌ها در حوزه‌های مختلف صنعتی شده است. پیش‌بینی می‌شود که توسعه این بخش تا سال 2025 میلادی، به ارزش جهانی 95/173 میلیارد دلار برسد. اما مانند هر فناوری جدید دیگری، باید اطمینان حاصل شود که نانوفناوری، سلامت انسان و محیط‌زیست را به خطر نمی‌اندازد که البته این کار ساده‌ای نیست. اگرچه استانداردهای زیادی برای ارزیابی خطر وسیعی از ترکیبات شیمیایی موجود است، اما چون نانومواد دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی نسبت به مواد توده‌ای هستند، بنابراین نمی‌توان آن‌ها را دقیقاً به همان شیوه مورد ارزیابی قرار داد.

یکی از راه‌های ورود نانومواد به محیط‌زیست، از طریق پساب‌هاست. نانومواد، می‌توانند از طریق محصولاتی مانند خمیردندان‌ها، ضد آفتاب‌ها و یا شستشوی جوراب‌های نانونقره وارد پساب‌ها شوند. مطالعات زیست‌محیطی نشان داده‌اند که بسیاری از نانومواد، بر سطح پوست موجودات زنده‌ موجود در آب‌ها جذب شده و حتی می‌توانند وارد بدن این موجودات شوند.

نانومواد، در حین ساخت محصولات نیز، ممکن است توسط کارگران استنشاق یا بلعیده شوند. در حال حاضر، اثرات درازمدت قرار گرفتن انسان در معرض نانومواد و تأثیر قرار گرفتن نانومواد در زنجیره غذایی، هنوز به خوبی درک نشده است. آزمایش‌ها نشان داده‌اند زمانی که نانومواد وارد بدن می‌شوند، در کبد به دام می‌افتند، اما معلوم نیست که آیا در طولانی مدت، با ریسکی دنبال هستند یا خیر؟

در حال حاضر، تست‌های استاندارد غیرحیوانی برای بررسی ورود نانومواد به ریه‌ها، روده‌ و تماس با پوست انسان وجود دارند. به عنوان مثال، برای تعیین تأثیر بیولوژیکی نانومواد استنشاق‌شده، دانشمندان یک سیستم مصنوعی سلول ریه را در آزمایشگاه ایجاد می‌کنند و آن را در معرض نانومواد قرار می‌دهند. با این وجود، در ریه انسان، بیش از 40 نوع سلول مختلف وجود دارد و چنین آزمایش‌هایی نمی‌توانند آسیب‌های دقیق قرار گرفتن در معرض نانومواد را پیش‌بینی نمایند. همچنین چنین فرایندی، پیچیدگی بدن انسان یا نحوه برخورد بدن با نانومواد را به درستی نشان نمی‌دهد.

گروهی از دانشمندان، تحت پروژه‌ای به نام «PATROLS»، در حال بررسی اثرات نانومواد هستند. «PATROLS»، یک پروژه بین‌المللی متشکل از گروهی از دانشمندان و مقامات دولتی، برای ارائه ابزار و روش‌های پیشرفته برای ارزیابی ایمنی نانومواد است. این پروژه، یک مجموعه نوآورانه و مؤثر از تکنیک‌های آزمایشگاهی و ابزارهای محاسباتی فراهم می‌کند تا با اطمینان بیشتری خطرات ناشی از نانومواد را برای انسان و محیط‌زیست، پیش‌بینی کند.

پروژه «PATROLS»، تست‌های ایمنی نسل جدید را برای پیش‌بینی دقیق‌تر اثرات جانبی ناشی از قرار گرفتن در معرض نانومواد در درازمدت، در انسان و محیط‌زیست، ارائه می‌دهد. این نسل جدید آزمایش‌های غیر حیوانی، همچنین برای کاهش وابستگی به آزمایشات حیوانی است، درحالی‌که توسعه مسئولانه صنعت فناوری نانو را ترویج می‌کند.

با بهبود تست‌های غیر حیوانی برای فناوری نانو، می‌توان از هر گونه خطرات بهداشتی ناشی از نانومواد، برای مصرف‌کنندگان، کارگران و همچنین محیط‌زیست، جلوگیری نمود. فناوری نانو، تاکنون ثابت نموده که می‌تواند زندگی ما را بهبود بخشد، لذا با درک بهتر از موارد ایمنی نانومواد، می‌توان با اطمینان بیشتری از مزایایی که این فناوری جدید ارائه می‌دهد، لذت برد. گفتنی است که کاربردهای فراوان نانومواد در حوزه‌های مختلف از یک طرف و اهمیت فراوانی که نهادهای مختلف مسئول در کشورهای جهان نسبت به سلامت مردم دارند از طرف دیگر، منجر به تحقیقات گسترده در خصوص اثرگذاری نانومواد بر سلامت انسان و محیط‌زیست و همچنین انتشار دستورالعمل‌هایی در این خصوص شده است که از آن جمله، می‌توان به انتشار راهنمای چگونگی ارزیابی ایمنی کاربردهای علوم و فناوری‌های نانو توسط دفتر ایمنی مواد غذایی اروپا «EFSA»، برنامه تحقیقاتی ایالات متحده برای حمایت از کارکنان حوزه نانو فناوری و همچنین انتشار دستورالعمل‎های «حمل و توزین نانومواد»، «تولید نانومواد و تمیز کردن رآکتورها پس از اتمام فرآیند تولید»، «پردازش نانومواد پس از تولید» و «کار با نانومواد در فرم‌های مختلف شامل پودرهای خشک و مایعات»، توسط مؤسسه ملی ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا «NIOSH»، اشاره نمود.

مرجع: «The Conversation»