مقدمه

کارآفرینی و موفقیت در تجاری‌سازی ایده‌های جدید، کاری بس دشوار و در عین حال هیجان‌انگیز است. بسیاری از نوآوران و صاحبان ایده، با انگیزه‌ای وصف‌ناپذیر و اعتقادی محکم به این‌که ایده آن‌ها هیچ نقصی ندارد، چشم‌اندازی رؤیایی از موفقیت را در ذهن خود ترسیم می‌کنند. اما در کمال تعجب، چیزی کمتر از 10 درصد از استارت‌آپ‌ها می‌توانند به موفقیت نهایی دست یافته و محصولی کاربردی و مطابق با انتظارات مشتریان به بازار عرضه نمایند. این نرخ بالای شکست، دلایل متفاوتی دارد که از آن جمله، می‌توان به عدم موفقیت در تیم‌سازی، شبکه‌سازی ناقص، محدودیت در منابع مالی، بازاریابی نادرست و حتی عدم شناخت مناسب نیازهای مشتریان اشاره نمود.

بسیاری از این موارد، نه به دلیل کیفیت فنی و عملکرد محصول، بلکه به واسطه عدم تجربه و آگاهی کارآفرینان استارت‌آپی پدید می‌آید. به معنای بهتر، «ندانسته»های بی‌شمار این کارآفرینان نوپا و کم‌تجربه، باعث می‌شود تا فضای کسب‌وکار و الزامات مرتبط با آن را به خوبی نشناخته و مسیر خود را تنها بر مبنای احساسات و در تضاد با واقعیات موجود دنبال کنند. نتیجه محتوم این روند، شکست استارت‌آپ و به محاق رفتن یک ایده نوآورانه و جالب خواهد بود!

شاید از خود بپرسید پس چه باید کرد؟ کلید حل این چالش، استفاده از متخصصین مجرب و کارآزموده، در قالب مشاور و مربی کسب‌وکار است. امروزه بحث منتورینگ (Mentoring) در فضای استارت‌آپ‌ها به شدت داغ و مورد توجه است. بسیاری از بنیان‌گذاران موفق، از صنایع و بخش‌های مختلف اقتصادی، در مراحل مختلف رشد و توسعه کسب‌وکار خود، منتورهای مختلفی را در کنار خود دیده‌اند. اما این مفهوم از کجا آمده و آیا کار با با این افراد برای یک کارآفرین استارت‌آپی تازه‌کار ارزشمند است؟

در این مقاله، نگاهی اجمالی به منتورینگ و مزایا و منافع آن برای استارت‌آپ‌ها داشته و راهکارهایی برای استفاده حداکثری از منتورها ارائه می‌شود.

منتورینگ چیست و چرا به آن نیاز دارید؟

منتورینگ یک مفهوم بسیار قدیمی است. بنا بر اسناد تاریخی، این مفهوم از «Mentor» در اودیسه هومر در یونان باستان نشأت گرفته که نشان دهنده اهمیت منتورها از زمان‌های بسیار دور می‌باشد. مثال بارز دیگر، آیین‌های بودایی و هندو است که مرام و مسلک استاد و شاگردی در آن‌ها حرف اول را می‌زند. این ایده، در نیمه دوم قرن بیستم میلادی، در آمریکا بسط یافته و شکل مدرن شده آن، در قالب مشاوره شغلی از سوی متخصصین به صاحبان کسب‌وکار مطرح گردید. با توجه به مزایای بسیار منتورینگ کسب‌وکارها، این ایده از اواسط دهه 1990 به یک جریان غالب مبدل شده و به‌عنوان راهی برای موفقیت شناخته شد.

امروزه انواع منتورها، از جمله مشاورین در بالاترین سطوح شرکت‌های بزرگ صنعتی وجود دارند. اما یک گروه خاص و جالب از آن‌ها، منتورهای استارت‌آپی هستند که به کسب‌وکارهای نوپا، در شکل‌گیری و توسعه شرکت و رسیدن به هدف نهایی تجاری‌سازی ایده‌ها کمک می‌کنند. آن‌ها متخصصین صنعت و با کوله باری از تجربه هستند که می‌توانند تکنیک‌های صحیح فروش یا بازاریابی، رهبری و مدیریت فکری کسب‌وکار، توسعه تیم کاری و مدیریت منابع انسانی و یا امور مربوط به جذب سرمایه و تأمین مالی را به صاحبان ایده ارائه دهند.

همچنین منتورهای استارت‌آپی، ممکن است خود بنیان‌گذاران موفقی باشند که اکنون حاضرند آنچه را به‌طور عملی آموخته‌اند، به اشتراک بگذارند. تقریباً اغلب شتاب‌دهنده‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، سعی می‌کنند تا از منتورها برای ارزیابی استارت‌آپ‌ها و سرعت بخشیدن به مقیاس‌پذیری آن‌ها استفاده کنند. حتی در بسیاری مواقع، برخی از این افراد خوش‌فکر و مجرب، در نقش سرمایه‌گذار ظاهر شده و عملاً به یک شریک در ایده استارت‌آپی بدل می‌شوند. فارغ از نوع همکاری منتورها با کسب‌وکارهای استارت‌آپی، آن‌ها را می‌توان یک سلاح مخفی برای رسیدن به موفقیت دانست.

شاید از خود بپرسید که چرا به یک منتور استارت‌آپی نیاز دارید؟ نفس مطرح شدن این سؤال، نشان می‌دهد که هنوز با بخش عمده‌ای از الفبای کسب‌وکار آشنا نشده‌اید! اگر شما یک بنیان‌گذار استارت‌آپی هستید، باید بدانید که چیزهای زیادی برای آموختن هر روزه وجود دارد. فهرستی طولانی از موضوعاتی که شاید حتی به آن‌ها فکر هم نکرده‌اید و طبیعتاً آشنایی خاصی هم با آن‌ها ندارید. منتورها به شما کمک می‌کنند تا مدل کسب‌وکار مناسب را یافته و تیم مناسبی تشکیل دهید. از یک چیز کوچک شروع کرده و پس از تمرکز بر فاکتورهای کلیدی که به توجه کامل شما نیازمندند، موفقیت نهایی را رقم بزنید. برای درک بهتر، این موارد را در نظر بگیرید:

الف) شما به دنبال تناسب بازار و محصول هستید: اگر می‌خواهید محصول یا خدمت پیشنهادی خود را آزمایش کنید، یک منتور می‌تواند یک شریک احتمالی برای تسریع این روند و تعامل بهتر با بازار تقاضا معرفی کند. در این حالت، یک منتور با سابقه شرکتی، ممکن است بسیار مناسب بوده و یک مسیر میانبر در اختیار شما می‌گذارد که ماه‌ها از زمان شما را صرفه‌جویی نموده و کار سخت متقاعد کردن مردم برای گوش دادن به ایده شما را حل می‌کند.

ب) شما به ارتباطات بیشتری نیاز دارید: کلید اصلی موفقیت در فضای کسب‌وکار امروزی، ارتباطات همه‌جانبه است. روند جهانی‌سازی و دیجیتالی شدن اقتصاد، باعث شده تا صنعت و بازار محلی نتوانند تضمین‌کننده موفقیت شما باشند. برقراری ارتباط و شناسایی بهترین کانال‌های ارتباطی، امری ظریف و چالش‌برانگیز است که در صورت انتخاب‌های هوشمندانه، می‌تواند به یک رشد نمایی در کسب‌وکار منجر شود. از این منظر، اگر یک مشاور تجاری با ارتباطات خوب پیدا کردید، او را از دست ندهید. اجازه دهید یک گام به پیش برویم، اگر چنین مشاوری یافتید، در پیش قدم شدن برای همکاری با وی، لحظه‌ای درنگ نکنید!

ج) شما به دنبال افزایش مقیاس‌ کسب‌وکار هستید: هنگام تلاش برای توسعه مقیاس کسب‌وکار در بازار محلی یا بین‌المللی، عناصر زیادی وجود دارد که باید آن‌ها را در نظر گرفت. در صنعتی که فعالیت دارید، یک منتور باتجربه پیدا کرده و از او مشورت بگیرید. وی قبلاً این کار را انجام داده و درک عملی او از این فرآیند، با هیچ نظریه یا تئوری علمی قابل مقایسه نیست. دقت کنید که شاید منتورهای جوان (و با تجربه کمتر)، برای نوآوری، فروش یا بازاریابی بسیار خوب باشند، اما وقتی نوبت به توسعه مقیاس کسب‌وکار می‌رسد، افراد ارشد شبکه شما، می‌توانند درس‌های ارزشمندی برایتان داشته باشند.

د) شما به دنبال جمع‌آوری کمک‌های مالی هستید: هیچ چیزی سخت‌تر از اقناع سرمایه‌گذاران نسبت به یک ایده جدید (که اغلب روی کاغذ یا نهایتاً به شکل یک نمونه اولیه است)، نخواهد بود. بحث تأمین مالی استارت‌آپ‌ها، بسیار مهم بوده و در بسیاری موارد، افراد به رغم داشتن یک ایده خوب و عملکرد فنی مطلوب، تنها به دلیل ناتوانی در جذب سرمایه، شکست می‌خورند. یک منتور استارت‌آپی که با استفاده از شبکه ارتباطی گسترده، بتواند شما را با یک سرمایه‌گذار احتمالی آشنا کند، کمک بزرگی خواهد بود. حتی ممکن است که منتور استارت‌آپ، خود نسبت به سرمایه‌گذاری در ایده شما تمایل داشته باشد. این یک وضعیت ایده‌آل خواهد بود.

هفت راهکار برای استفاده مطلوب از منتور استارت‌آپی

شاید هنوز هم متقاعد نشده‌اید که یک منتور می‌تواند مسیر کارآفرینی شما را ساده‌تر نماید. برای درک بهتر، لازم است مزایای منتورینگ در کسب‌وکارهای نوپا را بیان نماییم. «Endeavor Insight»، در مصاحبه با تقریباً 700 بنیان‌گذار استارت‌آپی و تجزیه‌وتحلیل داده‌های «CrunchBase»، «AngelList» و «Linkedin»، دریافت که 33 درصد از بنیان‌گذاران استارت‌آپی که بهترین عملکردها را از خود به جای گذاشته‌اند، توسط کارآفرینان موفق دیگر و متخصصین آشنا به مبانی تجاری‌سازی در استارت‌آپ‌ها، راهنمایی شده‌اند. بر اساس این حقیقت انکارناپذیر، یک رابطه قوی بین موفقیت استارت‌آپ و منتورینگ وجود داشته و منطقاً باید منتورهای مناسب برای استارت‌آپ خود استفاده کنید!

اما چگونه می‌توان بهترین بهره را از یک منتور استارت‌آپی برد؟ در ادامه، هفت راهکار برای استفاده حداکثری کارآفرینان از منتورها بیان شده است:

1. به منتور خود اعتماد کنید: منتورینگ استارت‌آپی، یک تعامل بلندمدت است که در آن، همیشه شخصی را در اختیار خواهید داشت که از شما پشتیبانی نموده و می‌توانید ایده‌های خود را با او به بحث بگذارید. چنین رویکردی، بدون اعتماد کامل امکان‌پذیر نیست. رابطه منتور و استارت‌آپ، یک تفکر طولانی‌مدت مشترک است که مهم‌ترین رکن برای ادامه و ماندگاری آن، اعتماد خواهد بود. البته این نکته کلیدی را هم باید در نظر گرفت که نقش منتور در این تعامل بلندمدت مبتنی بر اعتماد، همیشه یکسان نیست. مراحل بلوغ متفاوتی وجود دارد که استارت‌آپ آن‌ها را طی می‌کند و در هر مرحله، منتور به شکل متفاوتی کمک خواهد کرد.

2. پذیرای حقیقت باشید: مطمئناً، یک منتور استارت‌آپی شما را تشویق می‌کند و کلمات و راهنمایی‌هایش الهام‌بخش خواهد بود، اما وی لزوماً با همه کارهایی که انجام می‌دهید موافق نیست. همراهی بی چون و چرا با نظرات شما، به رشد کسب‌وکار کمکی نمی‌کند. بنابراین، به نفعتان است که منتور با شما صادق بوده و حقیقت را حتی اگر تلخ و گزنده باشد، به گوشتان برساند. در مواجهه با این نظرات مخالف، دلسرد یا آزرده شنوید. یک منتور خوب، راهی پیدا می‌کند تا بتوانید ایرادات خود را ببینید و آن‌ها را برطرف کنید. به عبارت بهتر، یک منتور خوب می‌تواند آنچه دیگران نمی‌بینند را ببیند. وی به‌عنوان یک فرد بیرونی اما بسیار نزدیک، کمبودها و ناکارآمدی‌های شما را بیان نموده و شما هم باید با گوش جان پذیرای آن‌ها باشید.

3. از راهنمایی‌های منتور الهام بگیرید: لزوماً یک منتور نباید مستقیماً به اعضای استارت‌آپ بگوید که راه صحیح برای پیشرفت چیست. در عوض، یک منتور مجرب و کارآزموده، ترجیح می‌دهد تا استارت‌آپ‌ها را راهنمایی کند و آن‌ها با الهام از این راهنمایی‌ها، خودشان مسیر درست را برگزینند. منتورینگ این نیست که دائماً به افراد بگویید چه کاری انجام دهند. یک منتور خوب، الهام‌بخش استارت‌آپ‌ها است، به گونه‌ای که آن‌ها در لابه‌لای صحبت‌ها و همکاری فشرده، به مسائل پی می‌برند. در پاسخ به چرایی این موضوع، این را در نظر بگیرید که اگر اعضای استارت‌آپ خودشان به این ایده برسند و آنچه را که به‌طور زیرکانه به آن‌ها آموخته شده به اجرا در آورند، عملاً تغییر اتفاق افتاده یا افراد تیم کاری می‌فهمند که باید تغییر کنند. این را با یک جلسه خشک و رسمی مقایسه کنید که منتور نکاتی را گوشزد کرده و راهکارهای اجرایی را مستقیماً بیان کند. افراد آن‌ها را می‌شنوند و پس از پایان جلسه، به دنبال کار خود می‌روند تا زمانی که دوباره همان مشکل ایجاد شود. یکی از منتورهای مشهور استارت‌آپی می‌گوید: «من هرگز به یک استارت‌آپ نمی‌گویم که چه کاری باید انجام دهد. من می‌توانم در مورد آنچه آن‌ها می‌توانند انجام دهند، فرضیه‌هایی داشته باشم، اما آن‌ها هستند که باید این فرضیات را تأیید كنند. من قادر نیستم که به همه چیز پاسخ دهم، اما می‌توانم به تکنیک‌هایی اشاره کنم تا بررسی‌های دقیق‌تری انجام داده و مثلاً به این نتیجه برسند که نیاز به تغییر مدل کسب‌وکار دارند». کلید اصلی همین جا است. یک کارآفرین، همیشه باید درک کند که مسئول اصلی اوست. آن‌ها مسئول توسعه کسب‌وکار خود هستند و یک منتور فقط می‌تواند راهنمایی کند.

4. از به چالش کشیده شدن نترسید: یکی دیگر از مزایای حضور یک منتور استارت‌آپی، در اختیار داشتن فردی است که ایده‌ها و رویکردهای شما را به چالش می‌کشد. این بسیار مهم است، زیرا به شما کمک می‌کند تا از محدود شدن بیش از اندازه جلوگیری کرده و چشم‌انداز جدیدی پیش روی خودتان ببینید. منتور خوب کسی است که بتواند افکار شما را به چالش بکشد و با شما صادق باشد. شما به شخصی احتیاج دارید که همچون آینه‌ای در مقابل شما ایستاده و جنبه‌های مختلف ایده، مسیر پیش رو و گزینه‌های در دسترس را آشکار کند. بسیاری از استارت‌آپ‌ها، با مشکل جزئی‌نگری بیش از حد مواجهند، بدین معنی که با تمرکز بر جزئی‌ترین مسائل فنی، کل مسئله را فراموش کرده و عملاً خود را محدود می‌کنند. ایده خود را از دید وسیع‌تری بررسی کنید تا ببینید در کجای آن قرار دارید. اصلاً آیا این ایده هنوز هم خوب است؟ منتور استارت‌آپ، فردی است که می‌تواند در انجام این کار به شما کمک کند.

5. به مهارت‌های چندگانه بیندیشید: موفقیت یک شرکت نوپا، به مهارت‌های متنوعی نیاز داشته و یک منتور استارت‌آپی، به توسعه این مهارت‌ها کمک می‌کند. شما باید بدانید که چگونه یک مدل تجاری کارآمد ایجاد کنید، چگونه مشکلات را حل کنید، یک تیم را مدیریت کنید، جذب سرمایه کنید و با مشتریان ارتباط برقرار کنید. تا زمانی که بیشتر اعضای تیم کاری شما نتوانند در این حوزه‌ها ماهر شوند، نمی‌دانید که چگونه همه این موارد را با هم به پیش ببرید. درست است که نقش منتور تنها راهنمایی و الهام‌بخشی است، اما همه چیز به همین سادگی‌ها هم نیست. آن‌ها پیش از هر چیز، در زمینه‌های خاصی حرفه‌ای هستند و سال‌ها تجربه در آن حوزه آموخته‌اند. شاید به‌عنوان یک کارآفرین استارت‌آپی، سؤال کنید: اگر بتوانم مقالاتی را بخوانم و فیلم‌هایی را به صورت آنلاین درباره نحوه انجام برخی کارها تماشا کنم، باز هم به یک منتور نیاز دارم؟ مسئله این نیست که تنها برخی مهارت‌های نظری را از طریق فیلم، کتاب و مقاله بیاموزید، مسئله مهم‌تر، رویکرد ویژه‌ای است که به شما امکان می‌دهد تا از تجربه و حتی اشتباهات  قبلی منتور خود بیاموزید. این دانش عملی، از هر کتاب و مقاله‌ای مفیدتر است.

6. به بزرگ کردن شبکه خود فکر کنید: تنها دانش و تجربه نیست که منتورها می‌توانند به اشتراک بگذارند. آن‌ها طی سال‌ها فعالیت، شبکه‌های قدرتمندی پیرامون خود ایجاد کرده‌اند و بسیاری از کارآفرینان و متخصصان را در زمینه‌های مختلف می‌شناسند. این شبکه ارتباطی منسجم، می‌تواند فرصت‌های شبکه‌سازی ارزشمندی برای شما فراهم کند، خواه یک استعداد شغلی جدید باشد که تیم کاری شما را متحول می‌کند و خواه یک سرمایه‌گذار که مشکلات مالی برای توسعه ایده را رفع می‌کند. از یک نگاه دیگر، منتور خوب می‌تواند به شما آموزش دهد که چگونه شبکه خود را توسعه دهید و کجا را جستجو کنید. با این حال، به یاد داشته باشید که مسئولیت گفتگو با افراد، همیشه بر عهده شما خواهد بود. یک منتور استارت‌آپی حرفه‌ای می‌گوید: «یک منتور همچون فردی نامرئی است که در پشت صحنه قرار گرفته و به شما می‌گوید که چگونه شبکه خود را گسترش دهید. حداکثر کاری که می‌توانم انجام دهم، این است که مخاطبین مفید را به اشتراک بگذارم: "این شخصی است که می‌توانید با او صحبت کنید"، اما من هرگز فراتر از آن قدم نمی‌گذارم. در غیر این صورت، من دیگر یک منتور نیستم».

7. در وقت و هزینه خود صرفه‌جویی کنید: اگر می‌توانید به صورت آنلاین یاد بگیرید، از طریق شبکه ارتباطی فعلی خود و یا ابزارهایی همچون شبکه‌های اجتماعی ارتباط برقرار کنید و از خانواده، دوستان و اعضای تیم کاری نظرخواهی کنید، پس چرا به منتور نیاز دارید؟ در پاسخ باید گفت که هر چیزی ممکن است. شاید بتوانید به تنهایی موفق شوید، اما به این فکر کنید که با آزمون و خطا، چقدر وقت و هزینه صرف یادگیری از اشتباهات خود خواهید کرد؟ از این منظر، داشتن منتور همیشه خوب است. مطمئناً بدون مشاور هم همه چیز امکان‌پذیر خواهد بود، اما اگر منتور خوبی در کنار خود داشته باشید، می‌توانید در وقت، تلاش و هزینه‌ها صرفه‌جویی کنید.

مرجع: «EU-Startups»