نقش کلیدی فرشتگان کسب‌وکار در تأمین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط
مقدمه
یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، به‌ویژه در ابتدای مسیر کارآفرینی، محدودیت‌های مالی است. جذب سرمایه از طریق فرشتگان کسب‌وکار که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد، می‌تواند روشی کارآمد و بسیار مؤثر برای رفع این چالش بزرگ باشد. مروری بر فرشتگان کسب‌وکار و خصایص مشترک آن‌ها، انگیزه‌های سرمایه‌گذاران فرشته از ورود به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، شبکه‌های ارتباطی سرمایه‌گذاران فرشته، مزایا و منافع «SME»ها از تأمین مالی توسط فرشتگان کسب‌وکار و در نهایت، فرشتگان کسب‌وکار در کشورهای درحال‌توسعه، مهم‌ترین عناوین و موضوعات مطرح در این نوشتار خواهد بود.
چالش‌های مالی در شرکت‌های کوچک و متوسط
تأمین مالی، یک مسئله بسیار مهم در بقاء و توسعه شرکت‌های کوچک و متوسط «SMEs» محسوب می‌شود. این دسته از شرکت‌ها، به‌ویژه در مراحل اولیه آغاز به کار خود، با چالش‌ها و تنگناهای مالی متعددی مواجه بوده و جذب سرمایه به یک کلیدواژه مهم و حیاتی برای آن‌ها بدل می‌شود. اما سرمایه لازم را چگونه می‌توان جذب نمود؟
شما به‌عنوان یک کارآفرین استارت‌آپی یا صاحب یک کسب‌وکار متوسط، راه‌های مختلفی برای تأمین سرمایه مورد نیاز، پیش روی خود می‌بینید: «برداشت از منابع شخصی و حتی فروختن خانه و ماشین تا کمک‌های دوستان و آشنایان، اخذ وام از بانک‌ها و مؤسسات مالی و ...». اما هر یک از این روش‌ها، با محدودیت‌های خاص خود مواجه است. برای مثال، اخذ وام برای فضای کسب‌وکار فناورانه و توسعه یک ایده نوآورانه سرشار از ریسک و عدم قطعیت، چندان مناسب نیست. منابع مالی شخصی و کمک‌های آشنایان نیز، معمولاً محدود و ناچیز است. پس در اکوسیستم کارآفرینی مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته، باید به سراغ روش‌هایی دیگر رفت.
نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشت، وجوه جانبی فرآیند سرمایه‌گذاری است. اگر تأمین مالی و جذب سرمایه را کارکرد اصلی ورود سرمایه‌گذاران بدانیم، بهره‌مندی از تجارب کارآفرینانه و حتی دانش مدیریتی و شم تجاری سرمایه‌گذاران موفق را می‌توان کارکرد جانبی آن به حساب آورد. تصور نمایید که یک ایده فناورانه در ذهن دارید؛ تعدادی از دوستان دوران تحصیل را به همراه یکی از اساتید خود، گرد هم آورده و در تلاش برای توسعه و تجاری‌سازی این ایده ارزشمند (البته از نگاه خودتان) هستید. اولین و شاید تنها مانع را محدودیت‌های مالی می‌دانید. اما این مانع شاید کوچک‌ترین محدودیت شما باشد. ممکن است این ایده بر مبنای یک مسئله یا نیاز بازار خلق نشده و عملاً نتوانید تقاضایی برای آن بیابید. تازه این به شرطی است که شما امکان‌پذیری فنی این ایده را به درستی ارزیابی نموده باشید. فرض کنید که نیاز بازار نیز وجود دارد؛ در گام بعدی، دانش لازم برای مدیریت کسب‌وکار، بازاریابی و فروش، اصول مذاکره و عقد قرارداد و حتی نحوه حفاظت از دارایی‌های فکری، پیش روی شما قرار می‌گیرد. همان‌طور که مشخص است، مجموعه‌ای از موانع ریز و درشت پیش روی مسیر کارآفرینی قرار داشته و شما به‌عنوان یک کسب‌وکار نوپا و عاری از هرگونه امکان مالی و دانش کسب‌وکار، باید خود را به این موارد مجهز نمایید. اما چگونه؟
شما با یافتن یک سرمایه‌گذار مناسب، می‌توانید با یک تیر، چند نشان مختلف را هدف قرار دهید. اول و از همه مهم‌تر، سرمایه لازم برای توسعه ایده و کسب‌وکار خود را خواهید یافت. دوم، لازم نیست که شکست‌های کارآفرینی و موانع مرسوم این مسیر را مجدداً تجربه نمایید. سوم، چشم‌انداز مناسبی از بازار ایده خواهید یافت. و در نهایت، دانش لازم برای مدیریت بهینه کسب‌وکار را فرا می‌گیرید. تمامی این‌ها در گرو یافتن سرمایه‌گذار مناسب نه به معنای ارائه‌دهنده صرف منابع مالی، بلکه به‌عنوان یک شریک و همراه دانا در مسیر کارآفرینی و تجاری‌سازی ایده خواهد بود.
شتاب‌دهنده‌های استارت‌آپی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر و حتی مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری (به‌عنوان محیط‌های مناسب برای فعالیت‌های فناورانه)، می‌توانند راه‌هایی برای جذب سرمایه در کسب‌وکارهای کوچک و متوسط باشند. اما در مراحل آغازین فعالیت‌ها، همکاری با یک «VC» کمی دشوار است. آن‌ها نیاز به سطوحی حداقلی از توسعه ایده و اطمینان از پتانسیل‌های تجاری‌سازی نیاز دارند. علاوه بر این، تمامی موارد یاد شده، در یک قالب نهادی و مستلزم رویه‌های اداری (از ساده‌ترین رویه‌ها تا حضور در پیچیده‌ترین مراحل ارزیابی) می‌باشند. یک جایگزین مناسب برای این موارد، سرمایه‌گذاران فرشته یا به عبارت بهتر، کارآفرینان فردی موفقی است که با شامه قوی خود، ایده‌های نو را بو کشیده و به سوی آن‌ها جذب می‌شوند. در ادامه، به این نوع جذاب از سرمایه‌گذاری خواهیم پرداخت.
فرشتگان کسب‌وکار؛ تسهیل‌گر تجاری‌سازی ایده‌های نوآورانه
در اواخر قرن نوزدهم میلادی، سرمایه‌گذاران ثروتمند، کارگردانان را تأمین مالی می‌کردند تا برنامه‌های موزیکال و نمایشی تولید نمایند. در کنار مزایای مالی، مواردی نظیر عشق به تئاتر، فرصت ملاقات با بازیگران مشهور، تهیه‌کنندگان و نویسنده‌های فیلم‌نامه، به‌عنوان انگیزه سرمایه‌گذاران مذکور مطرح بود. به معنای دیگر، این سرمایه‌گذاران سرمایه‌ای با ریسک بالا تأمین می‌کردند و انگیزه آن‌ها چیزی بیش از پول بود. همچنین سرمایه‌گذاران فرشته، منبعی مهم برای تأمین مالی پروژه‌های با ریسک بالا اما با ایده‌هایی خلاقانه و رو به رشد بودند. برای نمونه، در سال 1874 میلادی، «الکساندر گراهام بل» از بودجه سرمایه‌گذاران فرشته استفاده نمود. به‌طور مشابه در سال 1903، پنج سرمایه‌گذار فرشته با 40000 دلار، به ورود و موفقیت هنری فورد در صنعت اتومبیل کمک کردند؛ در سال 1977 نیز، یک سرمایه‌گذار فرشته مبلغی در حدود 91000 دلار در کامپیوتر اپل سرمایه‌گذاری نمود. به‌عنوان مثالی برای سال‌های اخیر، می‌توان به شرکت‌هایی نظیر آمازون، «Go2Net» و تسلا اشاره نمود که بقاء و موفقیت خود را به سرمایه‌گذاران فرشته مدیون هستند؛ فرشتگانی که بودجه، تخصص و تجربه مورد نیاز آن‌ها را فراهم نموده‌اند.
سرمایه‌گذاران فرشته، نقشی اساسی در تأمین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط دارند؛ مسئله‌ای که به‌ویژه در شرکت‌های نوآور و در نتیجه دارای پتانسیل رشد بالاتر، بیشتر به چشم می‌آید. «SME»ها در حین رشد و توسعه خود، چندین مرحله مختلف را پشت سر می‌گذارند. مراحل اصلی عبارتند از:
1. مرحله بذر «Seed Stage»: کارآفرین، ایده یا مفهومی خلاقانه برای یک کسب‌وکار سودآور دارد، اما نیاز به توسعه و اثبات ایده وجود دارد. در این مرحله، برای تأمین مالی می‌توان از پس‌اندازهای بنیان‌گذاران استارتآپ، خانواده و دوستان استفاده نمود.
۲. مرحله استارتآپ «Startup Stage»: ایده توسعه می‌یابد، به گونه‌ای که آماده تجاری‌سازی می‌شود. این مرحله، کمتر از یک سال به طول می‌انجامد. در این مرحله، می‌توان برای تأمین مالی از سرمایه‌گذاران فرشته استفاده نمود.
3. مرحله اولیه «Early Stage»: در این مرحله، تولید و توزیع محصول یا خدمتی خاص صورت می‌گیرد. این مرحله، تا 5 سال طول کشیده و ممکن است، هنوز کسب‌وکار به مرحله سودآوری نرسیده باشد. معمولاً در این مرحله، سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر رسمی می‌توانند برای تأمین مالی کسب‌وکار به‌کار گرفته شوند.
4. مرحله نهایی «Later Stage»: در این مرحله، شرکت، بالغ و سودآور شده و همچنان گسترش می‌یابد. با رشد مداوم و بالا، شرکت در مدت شش ماه تا یک سال، به شهرت می‌رسد. عرضه عمومی اولیه «IPO»، یک فرصت ایده‌آل برای به دست آوردن بودجه بیشتر در این مرحله است.
بنا بر آمار، سرمایه‌گذاران فرشته اغلب ترجیح می‌دهند تا در مراحل بذر، استارتآپ و در موارد معدود، مرحله اولیه، به فرایند سرمایه‌گذاری ورود نمایند. در آمریکا، 55 تا 72 درصد سرمایه‌گذاران فرشته، در مراحل استارتآپ یا اولیه سرمایه‌گذاری می‌کنند. این وضعیت در انگلستان نیز مشابه است (50 تا 65 درصد)، در حالی که در سوئد، سرمایه‌گذاران فرشته ترجیح می‌دهند تا در مرحله پایانی رشد و توسعه شرکت‌ها وارد شده و سرمایه‌گذاری نمایند.
نقش سرمایه‌گذاران فرشته در رشد و توسعه کسب‌وکارهای کوچک، بسیار کلیدی است؛ چرا که آن‌ها تنها سرمایه‌گذارانی هستند که قبل از ورود محصول به بازار و تجاری‌سازی نهایی، ایفای نقش می‌کنند. در پاسخ به این پرسش که چرا سرمایه‌گذاران فرشته متمایل به این مسئله و سرمایه‌گذاری در مراحل استارتآپ و اولیه هستند، شاید بتوان روحیه ریسک‌پذیری و لذت بردن از چالش‌های واقعی را مطرح ساخت. کارآفرینان جسور و موفق، ترجیح می‌دهند تا با بحران‌ها و چالش‌های تجاری‌سازی مواجه شوند. آنچه آن‌ها را ارضا می‌کند، پول نیست، بلکه مواجهه با چالش‌ها و غلبه بر آن‌ها است.
فرشته کسب‌وکار کیست؟
تعاریف متعددی برای سرمایه‌گذاران فرشته آمده است که از نظر ماهیتی، تفاوت چندانی با هم ندارند. سرفصل مشترک تمامی این تعاریف، این است که سرمایه‌گذاران فرشته افرادی با امکانات مالی مناسب و آماده برای سرمایه‌گذاری در ایده‌های کارآفرینانه هستند. میسون و هریسون سرمایه‌گذاران فرشته را این‌گونه تعریف می‌کنند: «شخصی که به تنهایی یا در یک اتحادیه رسمی یا غیررسمی، پول خود را مستقیماً در یک کسب‌وکار غیرمعروف به‌کار می‌گیرد، به گونه‌ای که هیچ ارتباط خانوادگی یا دوستانه قبلی با شرکت جدید ندارد. وی پس از سرمایه‌گذاری، نقشی فعال در کسب‌وکار پیدا نموده و به‌عنوان مشاور یا عضوی از هیئت‌مدیره به راهنمایی بنیان‌گذاران می‌پردازد.»
سرمایه‌گذاران فرشته معمولاً شغل موفقی داشته‌اند، اما به دلیل سن بالا یا دلایل دیگر، نمی‌توانند به کسب‌وکار خود ادامه دهند. در تفکر آن‌ها همیشه یک شعار وجود دارد: «هنوز هم می‌توان بیشتر به دست آورد». این نگرش می‌تواند با از دست دادن پول همراه باشد، اما معمولاً مانع پذیرش این چالش توسط آن‌ها نمی‌شود.
ویژگی‌های فرشتگان کسب‌وکار
اگرچه تنوع فراوانی در ویژگی‌های فردی و شغلی سرمایه‌گذاران فرشته وجود دارد، اما چند ویژگی مشترک نیز در آن‌ها به چشم می‌خورد:
- جنسیت: مطالعات انجام گرفته در بیشتر کشورها نشان می‌دهد که اغلب سرمایه‌گذاران فرشته، مرد هستند. برای مثال در آمریکا 95 درصد، بریتانیا 99 درصد، آلمان 97 درصد و مجارستان تقریباً 99 درصد فرشتگان کسب‌وکار، مرد هستند.
- سن: سرمایه‌گذاران فرشته عموماً در رده سنی 40 تا 65 سال قرار دارند. به نظر می‌رسد در این سن، کارآفرینان به تجربه و پول کافی رسیده و با توجه به روحیه ریسک‌پذیر و انگیزه بالای خود، متمایل به ورود به سرمایه‌گذاری‌های نوآورانه هستند. هیل و پاور در تحقیق خود، به این نتیجه رسیده‌اند که متوسط سن این افراد، 49 سال است: «54 درصد آن‌ها بین 46 و 55 سال، 25 درصد بین 36 تا 45 سال، 13 درصد بین 56 و 65 سال، 4 درصد افراد بین 66 و 75 سال و 4 درصد بین 25 و 35 سال هستند. تقریباً هیچ‌کس ادعا نمی‌کند که فرشتگان کسب‌وکار بیش از 75 سال سن داشته‌اند.»
- تحصیلات: سرمایه‌گذاران فرشته معمولاً دارای دیپلم و یا مدارک حرفه‌ای هستند و سرمایه‌گذاران فرشته با مدرک استادی دانشگاه و دکتری بسیار نادر است. طبق بسیاری از تحقیقات، حدود 75 درصد از سرمایه‌گذاران فرشته دارای مدرک دانشگاهی هستند و جالب این‌که حدود 20 درصد آن‌ها اگرچه در دانشگاه ثبت‌نام نموده‌اند، اما تحصیلات خود را به اتمام نرسانده‌اند.
- اشتغال: سرمایه‌گذاران فرشته از زمینه‌های حرفه‌ای متفاوتی می‌آیند؛ 25 درصد آن‌ها در امور مالی (اغلب به‌عنوان مدیران مالی، حسابدار و ...)، 20 درصد در بخش ماشین‌آلات و تجهیزات و 55 درصد نیز، در بخش دارو، تولیدات زیست‌فناوری و متفرقه فعال بوده‌اند.
از منظر ویژگی‌های فردی و شخصیتی نیز، می‌توان به موارد زیر به‌عنوان ویژگی‌های مشترک سرمایه‌گذاران فرشته اشاره نمود:
- ثروت: داشتن ثروت یکی از شروط اصلی تبدیل شدن به یک سرمایه‌گذار فرشته است. سرمایه‌گذاران فرشته در هر معامله، بالغ بر 10000 یورو سرمایه‌گذاری می‌کنند و به‌طور میانگین، 2 تا 5 سرمایه‌گذاری در سبد خود دارند. در آمریکا از هر سه سرمایه‌گذار، یکی از آن‌ها دارای سود خالص یک میلیون دلاری است و در انگلستان، 19 درصد سرمایه‌گذاران، میلیونر هستند. این آمار به خوبی نشان می‌دهد که فرشتگان کسب‌وکار، باید از امکانات مالی قابل‌توجهی برخوردار باشند.
- سرمایه‌گذاری دارایی‌های شخصی: حقیقت این است که سرمایه‌گذاران فرشته، دارایی‌های شخصی خود را سرمایه‌گذاری می‌کنند. این دارایی‌ها، از منابعی مانند حقوق چشمگیر از شرکت‌های فناور بزرگ، بانک‌ها، دارایی‌های دانشگاهی، شرکت‌های بیمه و ... به دست می‌آید.
- تصمیمات پرخطر می‌گیرند: بیشتر سرمایه‌گذاران فرشته، تجربه‌ای وسیع و اغلب موفق در مدیریت کسب‌وکار دارند. آن‌ها آماده‌اند تا تصمیمات متفاوتی بگیرند که اغلب پرخطر و سرشار از ریسک هستند. با سرمایه‌گذاری در شرکت‌های جدید، سرمایه‌گذاران فرشته طعم هیجان، کارآفرینی و نوآوری را مجدداً می‌چشند؛ اما نباید این را فراموش کنیم که گرچه یک‌بار کارآفرینان موفقی بوده یا مدیر شرکت‌های بزرگی بوده‌اند، لزوماً دانش و مهارت کافی برای مدیریت موفق ایده جدید را نخواهند داشت و این همان ریسک اصلی است که متحمل می‌شوند.
- سرمایه‌گذاری محلی: سرمایه‌گذاران فرشته ترجیح می‌دهند در شرکت‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که به محل سکونت آن‌ها نزدیک است؛ یعنی در شعاع 50 و 100 مایلی آن‌ها قرار دارد و با اتومبیل، نهایتاً 1 تا 2 ساعت فاصله دارد. در بریتانیا 67 درصد سرمایه‌گذاران فرشته، در شرکت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌اند که در فاصله 100 مایلی محل سکونتشان قرار دارد. آن‌ها شرکت‌های نزدیک را ترجیح می‌دهند تا بتوانند از آن‌ها بازدید نموده و بفهمند که کارها چطور پیش می‌رود.
انواع فرشتگان کسب‌وکار
دسته‌بندی‌های زیادی برای فرشتگان کسب‌وکار وجود دارد. برای مثال، می‌توان آن‌ها را به سه طبقه فرشتگان فعال «Active Angels»، فرشتگان پنهان «Latent angels» و فرشتگان اولیه «Virgin Angels» تقسیم نمود. فرشتگان فعال آن‌هایی هستند که تجربه زیادی در سرمایه‌گذاری دارند و همواره به دنبال سرمایه‌گذاری‌های جدیدی هستند. منظور از فرشتگان پنهان، سرمایه‌گذاران غیرفعالی هستند که در زمینه سرمایه‌گذاری تجربه دارند، اما در سه سال گذشته سرمایه‌گذاری جدیدی نکرده‌اند. دسته سوم نیز، افرادی هستند که به دنبال سرمایه‌گذاری بوده، اما هنوز اولین سرمایه‌گذاری خود را انجام نداده‌اند.
در یک دسته‌بندی دیگر، فرشتگان کسب‌وکار را می‌توان به چهار دسته کارآفرین، معامله‌گر، تحلیلگر و واقعی تقسیم نمود:
1- «Lotto Angels» یا فرشتگان کارآفرین که به ریسک فردی و نوعی قمار یا لاتاری در مسیر سرمایه‌گذاری خود معروف هستند. آن‌ها تجربه کارآفرینی و مدیریتی محدودی داشته و پافشاری کمتری بر درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری خود دارند. آن‌ها معمولاً سهم کوچکی از ثروت خود را در شرکت‌هایی که در بازار سهام رتبه بالایی ندارند، سرمایه‌گذاری نموده و رسانه‌ها یک منبع اطلاعاتی بسیار عالی برای آن‌ها است. در مقابل، برای به دست آوردن اطلاعات سرمایه‌گذاری، خیلی کم از شبکه‌ها استفاده می‌کنند و تمایلی به مشارکت در ایده‌هایی که سرمایه‌گذار دیگری نیز وجود دارد، ندارند.
2- «Trader Angels» یا فرشتگان معامله‌گر که عموماً فعالیت سرمایه‌گذاری بالایی دارند. آن‌ها به‌طور متوسط، 4.5 سرمایه‌گذاری در هر سه سال انجام می‌دهند. تجربه مدیریتی و کارآفرینی محدودی دارند و بر درآمد و ثروت زیاد پافشاری می‌کنند. بخش قابل‌توجهی از ثروت خود را در شرکت‌هایی که در بازار سهام جایگاه بالایی ندارند صرف می‌کنند. مشارکتشان در شرکت‌هایی که در آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، نسبتاً محدود بوده و دوره سرمایه‌گذاری آن‌ها اغلب کمتر از سه سال طول می‌کشد.
3- «Analyst Angels» یا فرشتگان تحلیلگر که تجربه مدیریتی و کارآفرینی عالی دارند؛ اما فعالیت سرمایه‌گذاری آن‌ها به نسبت گروه قبلی کمتر است. بخش کوچکی از ثروت خود را در شرکت‌هایی مصرف می‌کنند که در بازار سهام رتبه بالایی ندارند. دوستان و همکارانشان، منبع اطلاعاتی کلیدی برایشان محسوب می‌شوند و عموماً سرمایه‌گذاری خود را با همکاری با دیگر شرکت‌ها صورت می‌دهند. بیشتر از دو سوم این سرمایه‌گذاران، در دوره‌ای سه‌ساله و به صورت محلی، سرمایه‌گذاری می‌کنند.
4- «Real Angels» یا فرشتگان واقعی که فعالیتی گسترده در امر سرمایه‌گذاری دارند. آن‌ها به‌طور متوسط، 7.3 سرمایه‌گذاری در دوره‌های سه‌ساله انجام می‌دهند و به لطف تجربه کارآفرینی و مدیریتی بالا، در همکاری با دیگر سرمایه‌گذاران غیررسمی، به‌عنوان رهبر عمل می‌کنند. شبکه‌های شخصی و کسب‌وکار، منابع مهم اطلاعاتی آن‌ها بوده و از رسانه ندرتاً به‌عنوان منبع اطلاعاتی استفاده می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نسبت به سه نوع دیگر سرمایه‌گذاران فرشته، سرمایه‌گذاری فرشتگان واقعی طولانی‌تر بوده و به‌عنوان عضوی از هیئت‌مدیره یا مشاور کسب‌وکار جدید، نقشی فعال در آن‌ها دارند.
گفتنی است، با توجه به گونه‌های متنوع سرمایه‌گذاران فرشته و با ویژگی‌ها و انتظارات متفاوت، شناخت عمیق هر یک از آن‌ها و آشنایی با ویژگی‌هایشان، کمک می‌کند تا یک سرمایه‌گذار بهتر برای شرکت کوچک خود پیدا کنید.
انگیزه‌های سرمایه‌گذاری
سرمایه‌گذاران فرشته ثروتمند هستند و در طول زندگی کاری خود، جدا از درآمد بسیار زیاد، تجارب و دانش جامعی در زمینه کسب‌وکار یافته‌اند. آن‌ها زندگی پویایی داشته‌اند و بازنشستگی، مشکلاتی را برایشان به وجود آورده است. برای آن‌ها زندگی به صورت غیرفعال سخت است؛ بنابراین تلاش می‌کنند تا با سرمایه‌گذاری بر ایده‌های جدید و هیجان‌انگیز، مجدداً وارد کار و فعالیت شوند. با این حال، این پرسش که آن‌ها برای ورود مجدد به کسب‌وکار چه انگیزه‌ای دارند، بحثی جالب خواهد بود.
کلید پاسخ به این سؤال، «کسب‌وکاری جدید و همراه با ریسک» است؛ چیزی که کارآفرینان صاحب ایده هم به خوبی درک می‌کنند. البته انگیزه جانبی این سرمایه‌گذاران می‌تواند متفاوت باشد. برای مثال، کمک به کارآفرینان جوان برای راه‌اندازی شرکت خود، سودآوری‌های مالی قابل‌توجه، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و یا حتی سرگرمی و لذت. چیزی که مشخص است، «پول» تنها انگیزه سرمایه‌گذاران فرشته نیست. اگرچه دو سوم فرشتگان کسب‌وکار می‌گویند که بازگشت سرمایه برایشان مهم است، اما بیشتر از نیمی از آن‌ها هم به لذت حمایت از کارآفرینان از طریق دانش، مهارت و شبکه اشاره می‌کنند.
در تحقیقی که از کارآفرینان و فرشتگان سرمایه‌گذاری در فرانسه انجام گرفته است، انگیزه‌های سرمایه‌گذاری این افراد به شرح زیر است:
- ارزش افزایی: 34.5 درصد
- ماجراجویی/ سرگرمی: 27 درصد
- کمک به کارآفرین تازه‌کار: 12.7 درصد
- مشارکت در توسعه اقتصاد محلی: 10.5 درصد
- سوددهی: 7.8 درصد
- متفرقه: 7.5 درصد
لازم به ذکر است، سرمایه‌گذاران فرشته اساساً مقدار کمی از ثروت خود را در کارآفرینی‌های جدید کوچک و متوسط مصرف می‌کنند. بنابراین اگر پول خود را از دست بدهند، این موضوع تأثیر زیادی بر روی زندگیشان نخواهد داشت. بیشتر پژوهشگران اذعان می‌کنند که سرمایه‌گذاران فرشته به‌طور میانگین، انتظار بازگشت 20 تا 30 درصد سرمایه خود را دارند و بخش زیادی از انگیزه آن‌ها به دلایل غیراقتصادی مرتبط است. نوع‌دوستی، عاملی اساسی برای سرمایه‌گذاری در کارآفرینی‌های جدید است و عملاً آن‌ها وظیفه خود می‌دانند که دانش و تجربه خود را در اختیار کارآفرینان تازه‌کار قرار دهند. انگیزه برخی از این سرمایه‌گذاران نیز، اتفاقی تلخ یا شیرین است که در زندگی آن‌ها رخ داده است. برای مثال، همسر یک سرمایه‌گذار فرشته در اثر سرطان سینه فوت کرد، شوهرش و دیگر دوستان سرمایه‌گذارش، تحقیقی را برای توسعه روش‌های درمانی این بیماری تأمین مالی نمودند.
شبکه‌سازی فرشتگان کسب‌وکار
اتحادیه سرمایه‌گذاران فرشته، انجمنی است که در آن، سرمایه، تجربه و دانش خود را ترکیب می‌کنند تا خطرات کار را به اشتراک بگذارند و در بهترین و بزرگ‌ترین پروژه‌ها سرمایه‌گذاری نمایند. اولین نمونه از این اتحادیه‌ها، در سال 1995 در دره سیلیکون تأسیس شد که «Band of Angels » یا «گروه فرشتگان» نامیده می‌شد. امروزه در آمریکا، حدود 200 اتحادیه فرشتگان کسب‌وکار وجود دارد.
این اتحادیه‌ها از دو راه می‌توانند مدیریت شوند؛ استخدام یک مدیر حرفه‌ای که تمام امور مرتبط را مدیریت می‌کند، از جمله جستجوی معاملات جالب و تحلیل و ارزیابی آن‌ها تا اگر معامله جالبی یافت، برای سرمایه‌گذاری به اتحادیه توصیه کند. این مدیر می‌تواند حقوق دریافت نموده یا در بخشی از سود معاملات موفق شریک شود. در اتحادیه‌هایی که توسط اعضاء مدیریت می‌شوند، معمولاً برجسته‌ترین آن‌ها برای مدیریت مسائل انتخاب می‌شوند. اعضای انتخاب شده برای مدیریت، گاهی برای کارشان تشویقی می‌گیرند؛ اما در بیشتر موارد، امور اتحادیه را بدون هیچ تشویق ویژه‌ای مدیریت می‌کنند.
اتحادیه‌های فرشتگان کسب‌وکار، معمولاً به صورت ماهیانه با یکدیگر دیدار می‌کنند. این جلسات غیررسمی که معمولاً به صورت قرار شام یا ناهار برگزار می‌گردد، به بحث و تبادل نظر پیرامون فرصت‌های سرمایه‌گذاری ویژه، مشخصات هر یک از آن‌ها و نحوه ورود به اولویت‌ها تخصیص پیدا می‌کند.
سرمایه‌گذاران فرشته در کنار اتحادیه‌ها که برای ارتباط و بالا بردن بازده ایجاد شده‌اند، شبکه‌هایی نیز دارند. شبکه فرشتگان، تشکیلاتی است که هدف اصلی آن‌ها، ارتباط میان مالک کارآفرینی‌های کوچک و متوسط و سرمایه‌گذاران، یا تسهیل فرآیند ارتباط کارآفرینان و سرمایه‌گذاران فرشته است.
برای ایجاد شبکه‌های فرشتگان کسب‌وکار، دو رویکرد اصلی وجود دارد:
- رویکرد بالا به پایین
- رویکرد پایین به بالا
رویکرد بالا به پایین زمانی استفاده می‌شود که مسئولین و سیاست‌گذاران دولتی، شبکه را تأسیس می‌کنند. به‌عنوان مثال، دولت دانمارک یک شبکه ملی «DMBA» راه‌اندازی نموده که در دل آن، چند شبکه محلی وجود دارد. در مقابل، زمانی که بخش خصوصی ایجاد یک شبکه را آغاز می‌کند، رویکرد پایین به بالا است. چنین موردی در شبکه زیست‌فناوری دانمارک وجود دارد. سرمایه‌گذاران فرشته از شبکه‌های محلی موجود، فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش زیست‌فناوری را شناسایی نموده و شبکه‌ای جدید را با فعالیت‌های ویژه و تیم مدیریتی توسعه داده‌اند.
منافع «SME»ها از فرشتگان کسب‌وکار
پژوهش‌های زیادی بر این نکته تأکید دارند که سرمایه‌گذاران فرشته، نقشی اساسی و مهم در تأمین مالی کارآفرینی‌های کوچک و متوسط و توسعه کارآفرینی به صورت عمومی دارند.
- مقدار سرمایه‌ای که این سرمایه‌گذاران مصرف نموده یا قرار است مصرف کنند، قابل‌توجه است. در آمریکا 300 تا 350 هزار سرمایه‌گذار فرشته فعال وجود دارد که 30 میلیون دلار در سال را در حدود 50000 پروژه سرمایه‌گذاری می‌کنند. در انگلیس نیز این آمار برابر با 20 تا 40 هزار سرمایه‌گذار فرشته با تأمین مالی 500 هزار تا یک میلیون دلار در سال است.
- بسیاری از کارآفرینان به «سرمایه هوشمند» علاقه دارند؛ به این معنا که سرمایه‌گذار تنها از پول خود استفاده نکند، بلکه تخصص و دانش خود را در اختیار بگذارد. بنابراین سرمایه‌گذاران فرشته نسبت به سایر منابع تأمین مالی، برای کارآفرینان علاقه بیشتری ایجاد می‌کنند.
- سرمایه‌گذاران فرشته، تجربه بسیار زیادی در کسب‌وکار دارند. آن‌ها در طول کار خود، ارتباطات زیادی شکل داده‌اند و عملاً شبکه‌ای از مخاطبان در حوزه‌های مختلف (مانند کارآفرینان موفق، بانک دارها، شرکت‌های بیمه، حسابداران و ...) در اختیار دارند.
برای درک بهتر نقش سرمایه‌گذاران فرشته در شرکت‌های فناور، مثال‌هایی از سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در برخی شرکت‌های مشهور آورده شده است:
1. «Apple Computer»: با سرمایه‌گذاری 91000 دلار و ارزش خروجی 154 میلیون دلار
2. آمازون: با سرمایه‌گذاری 100000 دلار و ارزش خروجی 26 میلیون دلار
3. «Blue Rhino»: با سرمایه‌گذاری 500000 دلار و ارزش خروجی 24 میلیون دلار
4. «Lifeminders.com»: با سرمایه‌گذاری 100000 دلار و ارزش خروجی 3 میلیون دلار
5. «Body Shop»: با سرمایه‌گذاری 4000 یورو و ارزش خروجی 42 میلیون یورو
6. «MI Laboraties»: با سرمایه‌گذاری 50000 یورو و ارزش خروجی 71 میلیون یورو
7. «Matcon»: با سرمایه‌گذاری 15000 یورو و ارزش خروجی 2.5 میلیون یورو
فرشتگان کسب‌وکار در کشورهای درحال‌توسعه
سرمایه‌گذاری‌های فرشتگان کسب‌وکار در مقیاس خیلی کوچک‌تر (در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته)، اخیراً به واقعیتی رو به رشد در کشورهای در حال گذار بدل شده است. نکته مهم این است که سرمایه‌گذاری‌های فرشته در بیشتر کشورهای درحال‌توسعه، تنها بر پایه برآوردهای نامشخص و به صورت کاملاً حسی انجام می‌گیرد. روند رشد این سرمایه‌گذاری‌ها نیز، به نسبت آهسته است که این امر، ناشی از بازار سرمایه توسعه‌نیافته، به‌ویژه بازار بورس و سهام، تعداد کم سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، مدیریت بی‌تجربه و بدون دانش، فساد، قوانین مالیاتی نامناسب و ناکارآمد، موانع اداری و ... می‌باشد.
بدون داشتن اقتصاد، محیط اجتماعی و قانونی مناسب، توسعه سرمایه‌گذاری‌های فرشته غیرممکن است. به بیان دیگر، هر کشوری باید با محیطی مثبت و مؤثر، آمادگی لازم برای پذیرش این روش تأمین مالی را داشته باشد. در این صورت، سرمایه‌گذاری فرشته به کاتالیزوری برای رشد و توسعه بدل خواهد شد.
با بررسی کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی، می‌توان چنین نتیجه گرفت که محیط مناسب برای فرشتگان کسب‌وکار و توسعه این نوع از سرمایه‌گذاری، شامل عناصر زیر است:
- محیط اقتصادی (بازار بزرگ، رشد بالا در فروش و سوددهی، بازارهای مالی و بورس سهام قوی، بازده بالا برای سرمایه‌گذاران، حمایت از زیرساخت‌ها در خدمات، آموزش اقتصادی و فناوری مناسب به مردم)
- محیط حقوقی (قوانین مالیاتی و حقوقی که فعالیت‌های کارآفرینی و اساسی شرکت‌ها را تشویق می‌کند، عدم وجود محدودیت‌های سرمایه‌گذاری و در عین حال، قوانین پذیرش و افشای سخت‌گیرانه در بازار بورس و سهام)
- محیط اجتماعی (شرایط جذاب برای پژوهشگران، نتایج تحقیقاتی جالب و اکتشافات خاص، همکاری شدید میان دانشگاه‌ها و اقتصاد، آمادگی برای پذیرفتن خطراتی که کارآفرین و سرمایه‌گذار با آن‌ها روبرو هستند، پذیرش اجتماعی شکست)
- روحیه کارآفرینی (مشارکت و همکاری به جای فلسفه «من صاحب اینجا یا این ایده هستم»، جهت‌گیری قوی برای رشد به جای «چیزهای کوچک، زیباست»، آمادگی برای سهم بردن از خطرات و منافع، شجاعت کارآفرینانه، خلاقیت، ابتکار عمل و ذهنیت باز)
برای ترویج نقش فرشتگان کسب‌وکار و این روش تأمین مالی در کشورهای درحال‌توسعه، لازم است به موارد زیر توجه شود:
- آگاهی از منافع سرمایه‌گذاران فرشته: با توجه به این‌که در این کشورها عموماً سرمایه‌گذاران فرشته شناخته‌شده نیستند، نیاز است تا با کارگاه‌های آموزشی، تدریس در دانشگاه‌ها، انتشار مقالات و گزارشات و حتی مشاوره‌های کسب‌وکار، به صورت صریح، تمامی مزایا و معایب این نوع تأمین مالی توضیح داده شود.
- توسعه بازار بورس و سهام: اگر بازار بورس به اندازه کافی توسعه‌یافته نباشد و سهام سرمایه‌گذاران فرشته به راحتی به فروش نرسد، آن‌ها از سرمایه‌گذاری‌های خود، سود چندانی نبرده و انگیزه کافی برای ورود به کسب‌وکارهای جدید و سرمایه‌گذاری در آن‌ها نخواهند داشت.
- تشویق افراد ثروتمند برای تبدیل به سرمایه‌گذاران فرشته: افراد ثروتمند در کشورهای درحال‌توسعه، باید تشویق شوند تا بخشی از پول خود را در کسب‌وکارهای کوچک سرمایه‌گذاری کنند. تقریباً در تمام کشورهایی که افراد ثروتمند تبدیل به سرمایه‌گذاران فرشته می‌شوند، انگیزه‌هایی برای آن‌ها وجود داشته تا در کسب‌وکارهای فناورانه شرکت نمایند که از آن جمله، می‌توان به کاهش مالیات در سال‌های اولیه سرمایه‌گذاری اشاره نمود.
- تأیید سرمایه‌گذاران فرشته از سوی دیگر منابع تأمین مالی: بانک‌های تجاری، سرمایه‌گذاری‌های رسمی و سایر صندوق‌های مالی، باید سرمایه‌گذاران فرشته را به‌عنوان منبعی مهم و تأثیرگذار به رسمیت بشناسند.
هنوز نظری وارد نشده است!
نظر خود را ارسال نمایید
پست الکترونیکی شما انتشار پیدا نمی کند.