مقدمه

با گذر از عصرهای کشاورزی و صنعتی و ورود به عصر اطلاعات و ارتباطات، محیط رقابتی شرکت‌ها و بنگاه‌های فعال در حوزه‌های مختلف نیز با تغییرات فراوانی مواجه شده است. امروزه نقش دانش، فناوری و مهارت‌های مرتبط با آن‌ها در دستیابی شرکت‌ها به مزیت‌های رقابتی بازار، از اهمیتی روزافزون برخوردار گردیده است. این مسئله  به گونه‌ای است که بسیاری از محققین و صاحب‌نظران از اصطلاح «اقتصاد مبتنی بر دانایی»، برای توضیح و تفسیر شرایط کنونی استفاده می‌نمایند.

با توجه به تغییرات سریع و پیشرفت‌های فناورانه که منجر به کاهش دوره عمر بسیاری از فناوری‌ها گردیده است، عدم توجه به فرآیند صحیح تبدیل یک ایده نوآورانه به فناوری و یا محصول مناسب و ورود آن به بازار، می‌تواند به یک شکست تجاری بزرگ بدل گردد. بدیهی است، تجاری‌سازی فناوری‌های توسعه یافته در مراکز تحقیق و توسعه شرکت‌ها و مؤسسات، یکی از حلقه‌های اصلی دستیابی به منفعت‌های مالی و در نتیجه بازگشت سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته است.  

تجاری‌سازی فناوری نقشی بسیار حیاتی در توسعه اقتصادی ایفاء می‌نماید. در واقع، تجاری‌سازی فناوری، فرآیند تبدیل ایده به یک کسب و کار و در نتیجه ایجاد شغل و تولید ثروت است و از همین رو موفقیت در تبدیل یک ایده ذهنی به محصول یا خدمت و ورود آن به بازار، در گرو اجرای دقیق و موفق فرآیند تجاری‌سازی خواهد بود.

منابع اولیه فناوری‌های جدید معمولاً دانشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دولتی و یا بخش‌های تحقیق و توسعه شرکت‌های خصوصی هستند که وظیفه تولید و توسعه دانش اولیه را بر عهده دارند. در ادامه، تأثیرگذاری اجتماعی و اقتصادی دانش توسعه یافته، منوط به ایجاد ارزش افزوده از طریق فرآیند تجاری‌سازی بوده که در این مسیر، ترکیب نوآوری با توسعه کسب و کار منجر به ظهور یک ساختار تولیدی مبتنی بر فناوری، ایجاد شغل و در نهایت کسب ثروت از طریق ورود محصول یا خدمت به بازار خواهد شد.

به اعتقاد کارشناسان، فرآیند کشف، ابداع و نوآوری، در بر دارنده نوعی تکرار بوده که از طریق اجرای متناوب مراحل آزمایش، خطا، یادگیری و تصحیح، به سرانجام خواهد رسید. با این حال، فرآیند پیچیده تجاری‌سازی ابداعات فوق‌الذکر را می‌توان در پنج گام اصلی فرصت، حفاظت، طرح کسب و کار و برنامه تجاری‌سازی، تیم‎سازی و تأمین سرمایه و اجرای طرح و توسعه محصول دسته‎بندی نمود که هر یک بصورت خلاصه در این مقاله معرفی می‎گردند.

 1- فرصت

مرحله فرصت، شامل شناسایی و تشخیص ارزش‌های علمی و تجاری ایده یا طرح مورد نظر است. برای بسیاری از محققین و دانشمندان که اقدام به توسعه دانش و فناوری علی‌الخصوص در حوزه فناوری‌های نوظهور می‌نمایند، تعیین ارزش علمی بسیار ساده‌تر از ارزیابی ارزش‌های تجاری آن خواهد بود. به زبان ساده، ارزش تجاری برابر با وجود بازار و مشتریانی است که حاضر به پرداخت پول و استفاده از فناوری ارائه شده در طرح، برای برآورده ساختن یک نیاز بالفعل و یا بالقوه باشند. در این راه می‌بایست مجموعه‌ای از اقدامات مکمل از سوی صاحبان فناوری انجام گیرد، که از کلیدی‌ترین آن‌ها می‌توان به ایجاد یک شبکه حرفه‌ای در حوزه تخصصی، انجام تحقیقات و نیز مستندسازی اشاره نمود. مستندات مناسب یکی از موارد حیاتی در این گام خواهد بود، چراکه بخشی جدایی‌ناپذیر برای حفاظت از نوآوری به شمار می‌رود.

در مجموع، در گام نخست می‌بایست تمامی مستندات را به دقت نگهداری نموده و با استفاده از مستندات شکل‌گیری و توسعه ایده و نیز بکارگیری شبکه تخصصی در تحقیقات بازار، یک ارزیابی اولیه پیرامون ارزش علمی و تجاری ایده مورد نظر به دست آورد.

 2- حفاظت

هنگامی‌که یک توصیف دقیق و واضح از ایده یا طرح جدید به دست آید، طرق مختلفی نظیر «ثبت اختراع»، «علائم تجاری» و یا «کپی‌رایت»، به عنوان فرآیند حفاظتی برای آن در دسترس خواهد بود. پتنت یا حق اختراع نوعی امتیاز انحصاری در استفاده از نوآوری و ممانعت از بهره‌برداری و یا فروش آن از سوی دیگران را ایجاد می‌نماید. علائم تجاری نیز از نشان‌ها و برند تجاری مورد استفاده برای فروش محصول یا خدمت حمایت می‌نماید. کپی‌رایت از نتایج حاصل از فعالیت‌های نویسندگان، آهنگسازان، برنامه‎نویسان و غیره در مقابل استفاده‌های بدون اجازه و یا جعل و سرقت هنری محافظت می‌نماید.

باید توجه داشت، در برخی موارد ممکن است فرآیند ثبت، ارزیابی و انتشار پتنت از فرصت زمانی تجاری‌سازی فناوری طولانی‌تر گردد، که عملاً محدودیت‌هایی در فرآیند تجاری‌سازی به وجود خواهد آورد. پیشنهاد می‌گردد که هم‌زمان با فرآیند شکل‌گیری نوآوری، اهداف کسب و کار را ارزیابی نموده و در مورد آینده ایده یا طرح موجود این بررسی را انجام داد، که آیا فناوری توسعه یافته به عنوان یک دارایی فکری در نهایت به یک بنگاه فعال فروخته خواهد شد و یا قابلیت راه‌اندازی یک کسب و کار جدید و منحصر به فرد را فراهم می‌آورد؟

 3- طرح کسب و کار و برنامه تجاری‌سازی

این مرحله در واقع با هدف حصول اطمینان از امکان‌پذیر بودن نوآوری یا کشف مد نظر انجام می‌گیرد. در این مرحله نحوه توسعه یا ایجاد کسب و کار مبتنی بر ایده را بایستی تشریح نمود که شامل آنالیز و بررسی جامع صنعت و بازار، ایجاد یک گزاره پیشنهادی از ارزش نوآوری و نیز شناسایی دقیق مشتریان خواهد بود. در این مرحله ضروری است که تمامی نیازها و انتظارات مشتریان به دقت شناسایی شود؛ چرا که نوع نیازها و انتظارات مشتری، می‎تواند همه چیز (از ویژگی‌های محصول یا خدمت نهایی گرفته، تا طرح توزیع آن) را تحت تأثیر قرار دهد.

همچنین می‌بایست رویه‎های اجرایی، استراتژی و سیاست‌های تجاری، ساختار حقوقی کسب و کار (علی‌الخصوص در مواردی که کسب و کار جدیدی ایجاد می‌گردد.)، برنامه‌های بازاریابی و توسعه بازار، امور مالی و از همه مهم‌تر تیم مورد نیاز برای اجرایی نمودن کسب و کار را، با جزئیات لازم تدوین نمود.

 4- تیم‎سازی و تأمین سرمایه

برخورداری از تخصص لازم در تیم کاری نه تنها قابلیت اطمینان طرح را افزایش می‌دهد، بلکه در تأمین سرمایه مورد نیاز جهت پیاده‌سازی طرح و در نهایت ورود به بازار نیز نقشی حیاتی خواهد داشت. سرمایه‌گذاران باید از میزان تخصص موجود در تیم‌های کاری، جهت توسعه ایده یا نوآوری و تبدیل آن به محصول یا خدمت نهایی اطمینان حاصل نمایند. بنا به گفته کیپ مک‎کوی «Kip McCoy» از شبکه تأمین مالی «Capital heartland»، در این مرحله « معمولاً با توجه به استهلاک بالای مسیر، دیگر خانواده، دوستان و اطرافیان حاضر به حمایت مالی از شما نبوده و برای حرکت به جلو شما نیاز به تأمین بودجه‎ای بیشتر از منابعی جدید خواهید داشت. در این راستا بایستی بتوانید سرمایه‎گذاران را قانع نموده که در یک بازه زمانی مشخص، قابلیت تجاری‎سازی طرح خود را دارا هستید».

فرآیند تأمین سرمایه و مجاب نمودن سرمایه‌گذاران از ارزش تجاری نوآوری، از پیچیدگی‌های فراوانی برخوردار است و می‌بایست جنبه‌های مختلف آن اعم از مسائل مربوط به مالکیت ایده، فرصت‌های مشارکتی آینده و میزان مداخلات و کمک‌های تیم سرمایه‌گذار در مسائل مدیریتی را به دقت در نظر داشت. آشنایی مقدماتی با مبانی تأمین سرمایه نظیر فرشتگان کسب و کار، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری مخاطره پذیر و غیره از مواردی است که صاحبان ایده می‌بایست در دستور کار خود قرار دهند.

 5- اجرای طرح و توسعه محصول

پس از انجام چهار مرحله اشاره شده در سطور پیشین، در این مرحله آمادگی برای اجرای طرح تجاری یا شروع کسب و کار (ایجاد یک کسب و کار جدید و یا توسعه کسب و کار موجود مبتنی بر ایده یا فناوری توسعه یافته) وجود دارد. گام پایانی شامل مذاکرات تجاری برای فروش فناوری به یک کسب و کار موجود و یا فرآیند راه‌اندازی یک کسب و کار جدید است. در راه‌اندازی یک کسب و کار جدید، به طور معمول اقداماتی نظیر یافتن مکان فیزیکی مناسب، جذب پرسنل، تأمین منابع اولیه، توسعه نمونه اولیه محصول، سازمان‎دهی گردش کار و در نهایت ایجاد ساختار سازمانی مناسب برای عملیاتی نمودن کسب و کار الزامی است..

 در پایان، ذکر این نکته الزامی است که در هر یک از مراحل پنج‌گانه می‌بایست بازبینی و اصلاح فرآیند به صورت مستمر انجام گیرد. استفاده از مشاوران دارای تجربه در حوزه تخصصی مرتبط (اعم از موارد فنی، مالی و مدیریتی) می‌تواند ضریب موفقیت تجاری‌سازی طرح را به میزان زیادی بالا برد.  

مرجع: Peoria Magazines

http://nanomatch.ir